Maand: augustus 2025

Helmcasuaris

Helmcasuaris (afb. 1), meegebracht naar de Republiek door VOC-schipper Willem Jacobsz uit Azië en cadeau gedaan aan prins Maurits voor zijn menagerie in Rijswijk, 14 augustus 1614. Op de achtergrond een grijze kroonkraanvogel en een bukkende casuaris.

Dit was niet de eerste casuaris in Nederland. In 1596 werd een causaris meegenomen naar Amsterdam, waar hij maandenlang voor geld vertoond werd. Deze vogel (afb.2) zou via diverse hoven uiteindelijk in de menagerie van Keizer Rudolf II in Praag terecht komen.

Ook in Amsterdams huidige menagerie #ARTIS is de helmkasuaris te bewonderen https://www.artis.nl/…/te-zien-in-artis-park/helmkasuaris

Mark Ponte

Afbeeldingen: Rijksmuseum

1690 – Johannes Elsias van ‘Persien’

Op 12 augustus 1690 verschijnen de 50-jarige Johannes Elsias van ‘Persien’ en de twintig jaar jongere Dorothea Harmans van Norden (Nedersaksen) bij de commissarissen van huwelijkse zaken in het stadhuis van Amsterdam om hun huwelijk aan te kondigen. Elsias is koffieverkoper in de Jodenbreestraat. Naast de inschrijving staat een opmerkelijke aantekening, die ik niet eerder ben tegen gekomen. Zijn getuige Martin Gregori verklaart voor de ‘Heren Commissarissen’ zo staat er geschreven, ‘dat de bruijdegom een christen was en is’, waarna de inschrijving van het huwelijk kon doorgaan.



Perzische kooplieden waren de eerste koffieverkopers in de stad Amsterdam. In 1673 werd er een boedelinventaris van een Perzisch koffietentje in de Jodenbreestraat opgemaakt. Mogelijk had Johannes Elsias die zaak overgenomen. Zijn getuige Martin Gregori (1666-1720) is geboren in Amsterdam als zoon van een Perzische vader en Antwerpse moeder.

De ondertrouwregisters vormen de belangrijkste bron voor vroegmoderne diversiteit in de stad Amsterdam. In de ondertrouwregisters vind je alle groepen terug in de stad Vlamingen, Portugese Joden, Scandinaviërs, en ook de Zwarte gemeenschap. Tot 1656 ging met in ondertrouw in de Oude Kerk Amsterdam, daarna gebeurde dat op het nieuwe stadhuis op de Dam.

Mark Ponte

1607 – Juan Dias uit Granada

Op 4 augustus 1607 ging de 60-jarige Juan Dias uit Granada in Amsterdam in ondertrouw met Lijsbeth Heijnrixdr, een weduwe uit Stade in Nedersaksen. Het stel woonde in de Geelvinksteeg in Amsterdam. Opvallend detail: Juan Dias was gelost (vrijgemaakt) uit de Spaanse galeien. Een voormalige galeislaaf uit Granada dus.

Mogelijk was Dias een Morisco, wellicht eerder dat jaar vrijgemaakt bij de Slag bij Gibraltar of bij een van de andere slagen tussen de Republiek en Spanje.

Het huwelijk werd voltrokken in Middelburg.

De ondertrouwregisters vormen de belangrijkste bron voor vroegmoderne diversiteit in de stad Amsterdam. In de ondertrouwregisters vind je alle groepen terug in de stad Vlamingen, Portugese Joden, Scandinaviërs, en ook de Zwarte gemeenschap. Tot 1656 ging met in ondertrouw in de Oude Kerk Amsterdam, daarna gebeurde dat op het nieuwe stadhuis op de Dam.


Mark Ponte

Kaarsen voor de Synagoge

19 juli 1622 klopt notaris Laurens Lamberti aan bij de Portugese Amsterdammer Symon Franco. Franco woont in het tweede huis van de Turfsteeg in Amsterdam (links gemarkeerd op de kaart). Notaris Lamberti is daar op verzoek van de pachters van de impost (belasting) op de kaarsen in de stad. In het zijkamertje van de woning aan de Turfsteeg liggen namelijk vierentwintig witte waskaarsen. De notaris wil weten van wie de kaarsen zijn en wie ze gemaakt heeft. Franco spreekt geen Nederlands. Gelukkig woont er een dienstmeisje in het huis dat zowel Nederlands als Portugees spreekt. Franco legt uit – via zijn tolk/dienstmeisje – dat hij de kaarsen heeft gemaakt, in opdracht van zijn kerk (de synagoge, rechts op de kaart).

Mark Ponte