Regie: Rembrandt

Image

Altijd leuk om bij te dragen aan een mooi boek, in dit geval twee korte stukjes voor Regie: Rembrandt, het boek bij de gelijknamige tentoonstelling in het Museum Rembrandthuis. Het ene stukje gaat over een paradijsvogel voor de schouwburg, het andere verhaal over het spelen van ‘de Historie van Hester’ in pakhuizen op en om Vlooienburg. De originele stukken bij mijn stukken zijn nu te zien in het Stadsarchief.

Achter de schermen: Amsterdams theater in de zeventiende en achttiende eeuw

Schatkamerpresentatie met werken van o.a. Rembrandt, Reinier Vinkeles en Simon Fokke

Van 2 maart – 26 mei 2024

Gratis toegang

Amsterdamse schouwburg

In 1637 werd aan de Keizersgracht een houten schouwburg gebouwd. Deze plek zou in de zeventiende en achttiende eeuw uitgroeien tot dé uitgaansgelegenheid van Amsterdam. Amsterdammers uit alle lagen van de bevolking bezochten het theater, dat een plek van culturele vernieuwing zou blijken. Hier werden gedurende anderhalve eeuw tot de verbeelding sprekende toneelstukken uit heel Europa opgevoerd. Acteurs en vooral actrices werden de sterren van de stad. Het theater vormde bovendien een rijke inspiratiebron voor Rembrandt en zijn leerlingen. Op 11 mei 1772 brandde de schouwburg tot de grond toe af. Een nieuw theater verrees aan het Leidseplein.

In de Schatkamer toont het Stadsarchief een aantal topstukken uit de geschiedenis van de schouwburg, waaronder originele speellijsten. Ook zijn er documenten die uit de brand van 1772 werden gered, zoals een gravure naar Jacob Jordaens.

Het publiek in de schouwburg gezien van achter de coulissen, met uitzicht op het publiek en de vorstelijke loge, 1768, Simon Fokke, tekening

Theater op straat en in pakhuizen

De presentatie in het Stadsarchief laat ook zien dat niet alleen in de schouwburg theater werd gemaakt. Straattheater was alom aanwezig, zoals op Vlooienburg, het kloppend hart van Joods Amsterdam. Daar werden in pakhuizen en kelders theaterstukken opgevoerd. Het zou goed kunnen dat Rembrandt zich hier liet inspireren voor zijn prent De Triomf van  Mordechai, die ook in de Schatkamer tentoongesteld wordt.

De triomf van Mordechai, ca. 1641. Rembrandt, Museum Het Rembrandthuis

Rembrandtplein

Ook op de kermis was straattheater vaste prik: vanaf half september was het in de zeventiende en achttiende eeuw altijd druk in de stad. Op de Botermarkt (nu het Rembrandtplein) konden bezoekers koorddansers, acrobaten en straattheater door reizende gezelschappen zien en exotische dieren bewonderen. In een aantal mooie prenten laat de presentatie deze levendige straattaferelen zien.

Kermis op de Botermarkt, het huidige Rembrandtplein, 1736. Adolf van der Laan

Een dromedaris met twee bulten

In 1633 tekende Rembrandt een kameel en noemde het dier een dromedaris. Hij was niet de enige, Ernst Brinck (1582 – 1649) zag in 1635 in zijn woonplaats Harderwijk ook een dromedaris en die had ‘2 vleppen ofte vulten’ op zijn rug ‘soo dat men tusschen die beijde sitten konde’. Mogelijk was het dezelfde kameel, in die tijd werden er allerlei dieren van kermis naar kermis en van jaarmarkt naar jaarmarkt gesleept.

Beschrijving ‘dromedaris’ Ernst Brinck uit 1635.

Ernst Brinck schreef ook dat er 22 Noord-Afrikaanse kamelen naar het Caribische eiland Barbados werden gebracht om ze aldaar te houden en ermee te fokken. Dat laatste mislukte jammerlijk, de dieren kregen geen jongen op het eiland.

Ernst Brinck schrijft over kamelen voor Barbados.


#rembrandt #ernstbrinck

Den swaren Orancan op Sint Christoffel

Net als de huidige bewoners van het Caraïbisch gebied, konden zeventiende-eeuwse koopvaarders en kolonisten in de maanden juni tot en met november te maken krijgen met tropische cyclonen. Op 27 oktober 1639 verklaarde schipper Michiel Sijmonsz van Uitgeest bij Notaris Henrick Schaef over een zware storm die een jaar eerder ver het eiland Sint Christoffel raasde, waarbij verschillende schepen verloren gingen en gouverneur Pieter Minuit van Nieuw-Zweden om het leven kwam.

Nieuw-Zweden

Nadat hij eerder van 1626 tot 1631 gouverneur was geweest van Nieuw-Nederland, trad Peter Minuit in 1637 in dienst van de Zweedse kroon met de opdracht een kolonie te stichten in Noord-Amerika. In het voorjaar van 1638 streek hij met een groep Zweedse kolonisten neer in het gebied rond de Delaware Rivier, aan de zuidgrens van Nieuw-Nederland. Daar werd de kolonie Nieuw-Zweden gesticht en direct een aanvang gemaakt met de bouw van Fort Christina. In juni 1638 was Minuit alweer onderweg met het schip de Calmar Sleutel (in het Zweeds de Kalmar Nickel) om in Zweden een tweede groep kolonisten op te halen. Bij het eiland St. Christoffel, het huidige St. Kitts, werd een tussenstop gemaakt om te handelen in tabak.

Kaart St. Christoffel in circa. 1760 ( Bron

Swaren Orancan

Er lagen diverse schepen op de rede bij Sandt Punct (Sandy Point), de tabakshaven van St Christoffel. Terwijl er door het lagere personeel van de Calmar Sleutel druk gehandeld werd, waren schipper Jan van Water en commandeur Minuit op 28 juni 1638 van boord gegaan om op uitnodiging van een collega schipper te dineren op het Rotterdamse schip ‘Het vliegende hert’.

Aan boord van de Calmar Sleutel waren zes bemanningsleden van het schip de Santa Clara om een partij tabak te ruilen tegen een aantal papegaaien. Terwijl onderstuurman Jacob Evertsz nog bezig was met het wegen van de tabak, werd St. Christoffel één uur voor zonsondergang overvallen door ‘den  swaren Orancan‘. De zware tropisch storm raasde over de rede van de Sandt Punt, verschillende schepen raken op drift en vergaan in de Caribische Zee. Zowel Het Vliegende Hert als de Santa Clara verdwijnen uit het zicht. Van commandeur Peter Minuit en schipper Jan de Water is nooit meer iets vernomen.

De Kalmar Nyckel is weliswaar een flink stuk afgedreven van het eiland, maar wonder boven wonder nauwelijks beschadigd. Twee dagen later lukt het de bemanning om al laverend de Sandt Punct te bereiken. Vijf van de zes bemanningsleden van de Santa Clara die tijdens de orkaan aan boord waren, worden in dienst genomen, en niet lang daarna vertrekt het schip richting Europa. Twee jaar later, in 1640, bracht het een tweede groep kolonisten in Nieuw-Zweden. In 1652 werd het schip tijdens de  Eerste Engelse Zeeoorlog voor de kust van Schotland tot zinken gebracht.

Schilderij Kalmar Nyckel, door Jacob Hägg, 1922

Etymologie van orkaan

Een bijzondere akte, niet alleen vanwege de heftige gebeurtenis die wordt beschreven en de vele achterliggende verhalen die een rol spelen, maar ook vanwege het gebruik van het woord ‘Orancan’. Een woord dat waarschijnlijk afkomstig is uit het Taino, een Arawakse taal uit het Caribisch gebied. Nergens werd het woord storm gebruikt, in plaats daarvan sprak Michiel Sijmonsz over ‘Den Swaren Orancan’, als ware het een reusachtig angstaanjagend beest dat schepen verschalkte. Het is dan ook dit Caribische woord Orancan, waar ons woord orkaan en ook het Engelse Huricane, op gebaseerd is. Niet alleen de tabak en suiker werden uit het Caribisch gebied naar Europa gehaald, soms ook, zo blijkt uit dit verhaal, de taal omdat de eigen woorden te kort schoten om een gebeurtenis te beschrijven.

In 2017 gepubliceerd op www.alleamsterdamseakten.nl

Schilderij: Claes Claesz. Wou, Museum Fine Arts, Budapest

Famiri

Foto: Maarten Nauw

Als die tentoonstelling er niet was geweest hadden zij elkaar niet leren kennen en waren wij er niet geweest”, aldus Malaika Frijmersum. In de tentoonstelling Famiri Familie de bijzondere Amsterdams-Surinaamse familiegeschiedenis van de familie Frijmersum-Mazer.

Fotograaf onbekend

De tentoonstelling is te zien in Stadsarchief Amsterdam, Nationaal Archief Suriname en in CEC Zuidoost Vorige week zondag was ik met Goziëm Frijmersumte gast bij OVT VPRO.

Lees meer over Famiri Familie. Surinaams-Amsterdamse verhalen vanaf 1611

Foto 1, 28 juni 2023 in het Stadsarchief Amsterdam, door Maarten Nauw 

Foto 2, 29 juni 1934 Dr. H.D. Benjaminsschool, Paramaribo, Fotograaf onbekend

Slavernij in Nederland?

Dit is mijn korte bijdrage aan de publicatie Staat en Slavernij. Het koloniale slavernijverleden en zijn doorwerkingen. Gepubliceerd bij Athenaeum–Polak & Van Gennep | Amsterdam 2023 en tussen de kamerstukken.

In juli 1683 ging in de Stadsschouwburg van Amsterdam het toneelstuk ‘De Belachelijke Jonker’ van Pieter Bernagie (1656-1699) in première. Het was een hit en het werd in de decennia daarna tientallen keren opgevoerd. Een van de hoofdpersonen is Joris, die na een carrière van ruim dertig jaar in Azië terugkeert in Amsterdam. In de op een na laatste scène blijkt dat de VOC-veteraan naast goederen en mooie Aziatische kleren ook twee Zwarte bedienden heeft meegebracht, niet voor zichzelf maar voor een belangrijk heer. ‘Wel broer neem jij twee zwarten meede?’ vraagt zijn zus aan hem. ‘Ja, ’t is om aan een magtig Heer Te geeven, zy verstaan ’t geweer, Zy konnen danssen,’ antwoordt hij.1 Hoewel het hier om fictie gaat, laat het stuk zien dat de praktijk van het meenemen en weggeven van bedienden een normaal verschijnsel was in de toenmalige Republiek. Zo hebben er aan het hof van de Oranjes in Den Haag diverse mensen van Afrikaanse herkomst gewerkt, van wie een aantal als kind ‘cadeau’ werd gedaan aan het Hof.2 Ook op vele andere plekken in de Republiek, tot ver buiten Holland, hebben Zwarte bedienden gewerkt, zoals in Gelderland, Groningen en Friesland.

De laatste jaren zijn er verschillende onderzoeken verschenen naar slavernij en naar mensen uit de gekoloniseerde gebieden die terechtkwamen in de Republiek. Men richt zich daarbij tot nu toe vooral op de grote steden. De resultaten maken duidelijk dat terwijl de Nederlanders de wereld over trokken, de wereld ook naar Nederland kwam. Weliswaar vond de kolonisatie, het daad- werkelijk tot slaaf maken van mensen en hen in slavernij tewerkstellen door Nederlanders overzee plaats in Afrika, Azië en Amerika, maar dat alles werd vanuit de Republiek georganiseerd. En vanaf het begin kwamen daardoor niet alleen koloniale producten maar ook mensen aan in de Republiek. Al tijdens de zogenaamde ‘Eerste scheepvaart’ naar Azië maakte de bemanning mensen tot slaaf en nam ze mee terug.3

Vroeg in de zeventiende eeuw vormde zich in Amsterdam al een kleine vrije Zwarte gemeenschap. De meeste vrouwen in deze gemeenschap kwamen mee met kooplieden uit Spanje, Portugal en Nederlands-Brazilië en belandden zo in Amsterdam; de mannen waren vooral Zwarte zeelieden en soldaten. Met de komst van bedienden die werkten in slavernij werd de kwestie in Amsterdam

— 218 —page218image1706455024

weer actueel. Dat is terug te zien in de wetgeving uit die tijd. In de keurboeken, oftewel stadsrechtsboeken, van Amsterdam is vanaf 1644 een bepaling over slavernij opgenomen. De letterlijke kopie van een Antwerpse bepaling die teruggaat tot in de zestiende eeuw laat zien dat slavernij in de stad formeel verboden was: ‘Binnen der Stadt van Amstelredamme ende hare vrijheydt, zijn alle menschen vrij, ende gene Slaven.’ Het was echter aan de slaafgemaakte om zijn of haar vrijheid op te eisen. Net als in Antwerpen (zie hoofdstuk 24 van Jeroen Puttevils) kon daardoor in de steden van de Republiek de praktijk van slavernij blijven bestaan. Recent onderzoek laat zien dat verschillende slaafgemaakte vrouwen uit Nederlands-Brazilië in Amsterdam in de jaren 1650 actief hun vrijheid opeisten.4

Net als uit ‘de West’ werden ook uit de koloniale gebieden in Azië regelmatig slaafgemaakte Aziaten meegenomen naar de Republiek. De VOC probeerde dat tegen te gaan. In 1636 werd het verboden, en dat verbod werd in de jaren daarna regelmatig herhaald. Een uitzondering werd gemaakt voor de slaafgemaakten van de hoogste beambten en voor de slaafgemaakte vrouwen die zuigelingen verzorgden. De Heren Zeventien bepaalden bovendien dat de eigenaar van tevoren een borg moest storten waarmee de terugreis kon worden betaald. De mensen die het betrof waren vanaf het moment dat zij voet op Republikeinse bodem zetten formeel vrij. Maar dat wil niet zeggen dat zij direct hun ‘meesters’ konden verlaten. Ze bleven meestal gewoon in dienst en verkeerden zo lange tijd in een afhankelijke positie.

In de loop van de achttiende eeuw reisden steeds vaker kooplieden en plantage- eigenaren uit de Caribische plantagekoloniën, Suriname, Berbice en Demerara, naar de Republiek, voor zaken of om zich daar permanent te vestigen. Zij namen vaak slaafgemaakte bedienden mee. In de loop van de achttiende eeuw nam de komst van slaafgemaakten dan ook flink toe. De Surinaamse gouverneurs- journalen tonen het komen en gaan van plantage-eigenaren en anderen met hun slaafgemaakte bedienden.

Tot diep in de achttiende eeuw veranderde er meestal weinig aan de status van slaafgemaakten als ze in de Republiek waren of weer waren teruggekeerd. Door de onduidelijkheid in stedelijke wetgeving en met betrekking tot handhaving kon slavernij in de praktijk dus in de Republiek voortduren. Twee Afro-Surinaamse vrouwen, Marijtje Criool en haar dochter Jacoba Leilad, brachten daar in 1771 verandering in door bij de Staten-Generaal persoonlijk om vrijbrieven te vragen,

— 219 —

zodat ze als vrije mensen naar Suriname konden terugkeren. De Staten-Generaal besloten, gebaseerd op de oude wetgeving uit de zeventiende eeuw, dat de Republiek geen slavernij kende en dat vrijbrieven dus niet nodig waren. Die beslissing leidde tot onrust onder de planters in Suriname en Amsterdamse investeerders, die bang waren om zo hun ‘geïnvesteerde kapitaal’ kwijt te raken. Om hun tegemoet te komen, pasten de Staten-Generaal de regelgeving aan, en in 1776 werd bepaald dat ‘slaven’ die in de Republiek aankwamen niet automatisch vrij waren, maar pas na een half jaar, met de mogelijkheid tot verlenging van nog een half jaar. Als de persoon in kwestie na dat jaar nog niet was teruggestuurd naar Suriname was hij of zij automatisch vrij, ook bij terugkeer naar de kolonie. Maar zelfs daarna werd dit nog af en toe met succes betwist door slaveneigenaren. Die situatie bleef bestaan tot de slavernij daadwerkelijk werd afgeschaft, in 1860 in Nederlands-Indië en in 1863 in het Caribisch gebied.

Noten

  1. Pieter Bernagie, De belachelijke jonker en Studente-leven (1882), oorspronkelijkuitgegeven in 1683.
  2. Esther Schreuder, Cupido en Sideron, Twee Moren aan het hof van Oranje (Amsterdam2017).
  3. Leendert van der Valk, ‘Jongens van goeden begrijpe,’ De Groene Amsterdammer, nr. 25,(22 juni 2022).
  4. Mark Ponte, ‘Zwarte vrouwen in het middenvan de zeventiende eeuw,’ in: Maarten Hell (red.), Amstelodamum. Alle Amsterdamse Akten. Ruzie, rouw en roddels bij de notaris, 1578-1915 (Amsterdam 2022) 130­143.

Mark Ponte ‘Slavernij in Nederland?’, in: Rose Mary Allen, Esther Captain, Matthias van Rossum, Urwin Vyent (ed.), Staat en Slavernij. Het koloniale slavernijverleden en zijn doorwerkingen (Athenaeum–Polak & Van Gennep | Amsterdam 2023) 218-220.

Op weg naar Suriname passeren Javaanse contractarbeiders Amsterdam

Javaanse contractarbeiders op de Handelskade in Amsterdam

Bijna 25 jaar lang reisden in Java geronselde contractarbeiders niet rechtstreeks maar via Amsterdam naar Suriname, een lange reis met veel ontberingen. Tijdens hun korte verblijf in Nederland maakten de Javanen veel indruk.

Lees het verhaal in Ons Amsterdam

Plantage Alkmaar. Alkmaar in Suriname 1745 – Heden (boek)

In 1745 koopt Alkmaarder Jacob Hengevelt een stuk grond aan de rivier de Commewijne in Suriname. Hierop wordt plantage Alkmaar aangelegd, waar vele honderden slaafgemaakte mensen en – na de afschaffing van slavernij – contractarbeiders werken. In 1893 wordt het gebied verkaveld voor kleine landbouwers. Begin twintigste eeuw richt een zendeling er een kinderhuis op, dat nog altijd bestaat.

Stedelijk Museum Alkmaar wijdt in 2022-2023 een tentoonstelling aan plantage Alkmaar, als eerste verkenning van het Alkmaarse slavernij verleden. De monumentale waterverfschilderingen van plantage-eigenares Louise van Panhuys, vervaardigd in 1811-1816, vormen hierin de rode draad.

Een bijzonder onderdeel is ook de serie portretten die kunstenaar Dimitri Madimin maakte van huidige bewoners van Surinaams Alkmaar, onder wie zijn grootmoeder. Dit boek bevat de verhalen en beelden uit de tentoonstelling en biedt daarmee een indringend portret van Alkmaar in Suriname, van 1745 tot nu.

Verkrijgbaar bij:

Marriage banns – ondertrouwregisters

About a decade ago I started researching Black Amsterdam in the 17th century. In the marriage registers I discovered a small but significant Black community. 

Yesterday ’the Mirror Room’ of the Old Church was reopened after restauration. Until 27 October 1656 everyone – rich or poor – who wanted to marry in the city of Amsterdam had to pass the ‘roodeur’ to the Mirror room to register their intend with the ‘commissioners of marital affairs’. (From 28 October 1656 onwards the registers were kept at the new city hall at ‘de Dam’ – Damsquare)

The first African couple – not the first Africans – to register their marriage there, were Bastiaan (27) and Lijsbeth (28) from Angola in 1616. In the decades afterwards tens of Black couples registered there marriages in the city. They came from Angola, Brazil, Cabo Verde, Portugal, Congo and other places across the Atlantic.

The Amsterdam marriage banns – that have been used widely for population and migration research – prove the intimate ties between the various Black families in Amsterdam in the mid 17th century. The lines on the fifth image show how they were related, as witnesses at marriage and baptisms.

Literature:

Mark Ponte, ‘Black in Amsterdam around 1650‘ in: Kolfin and Runia ed., Black in Rembrandt’s Time (W Books/Museum Rembrandthuis 2020) 44-61.

Mark Ponte, ‘Al de swarten die hier ter stede comen’ Een Afro-Atlantische gemeenschap in zeventiende-eeuws Amsterdam’, TSEG/ Low Countries Journal of Social and Economic History, 15(4), pp.33–62. DOI: https://lnkd.in/eEvRw32X

‘Leave your master’, an Enslaved Polish man in Amsterdam (1656)

Mark Ponte

In 1656, the city of Amsterdam is more powerful than ever. The Republic has convincingly defeated England in the First Anglo-Dutch War and in 1655 the gigantic new City Hall is inaugurated. Merchants from all over the world come to the city to trade at Hendrick de Keijser’s renowned stock exchange. Some bring enslaved servants, not only merchants and ship captains from Dutch ‘colonies’ in South America and Indonesia, but also from the Mediterranean. Like Joan Elias, from Aleppo.

Dam square, 1656, Johannes Lingelbach, on the right merchants from the Ottoman Empire (Amsterdam Museum)

On Wednesday 22 November 1656, eighteen-year-old Huvedi Dimitri appears before Amsterdam notary Adriaen Lock in Warmoesstraat. Dimitri is originally Polish, but he has been living in slavery in Turkey for eight years. He does not speak Dutch. So Jan Pietersz (who signs as ‘Joao Pedro’) and Jurgen Pauwels are called in. Pietersz and Pauwels speak both Turkish and Dutch and act as interpreters. Furthermore, Magerdiets Aseroen, Caplaen Keijserlie and Mirse Sulfalie, ‘all Armenian merchants’, are present at the notary’s office.

In the presence of all these witnesses, Dimitri recounted that he had been enslaved in the Ottoman Empire for about seven years bevore he was sold for 140 ‘pieces of eights’ (Spanish sillver dollars) to merchant Joan Elias of Aleppo some 15 months ago in Smirna (now Izmir). Smirna was an important multicultural port city in the Ottoman Empire, Aleppo one of the most important cities of the Levant in the same Empire. The Syrian merchant had then brought the Polish boy with him to Amsterdam ‘and taken with him (…) to serve him’.


Huvedi Dimitri explained all this at the request of Joan Elias, the merchant who had bought him as a slave. What was behind this? Huvedi’s explanation shows that he heard that there was no such thing as slavery in the city of Amsterdam. He had spoken to the Greek merchant Augustus de Miter, ‘de welcke hem (…) wijs gemaeckt & geseijt heeft dat hier een vrij lant was’ (‘who made him (…) aware and told him that it is a free country here’) , and that he was therefore not obliged to stay with Elias, serve him, and leave with him back to Smirna, where Elias would thus sell him again (‘for slaef soude vercoopen’).

Augustus the Miter actually insisted that Dimitri should walk away. Whenever Dimitri was in the street doing a job for Elias, the Greek would address him, saying words like ‘wel lijt thou hijer noch? Het gaet tegens de winter, gaet van uw meester wech’ (‘what lijt thou still here. It’s almost winter, go away from your master’). The Miter was even willing to give Dimitri 15 rijksdaalders to travel back to his family in Poland. But instead of running away, Dimitri had apparently told – or had to tell – Joan Elias everything.

Portrait of a man with a headscarf, according to D. Mandrella painted by Sweerts during his sojourn in Syria in 1662 (Rkd)

A day later, De Miter and Dimitri met in the street, De Miter dragging the enslaved Pole ‘with force’, Dimitri later states, to the Roman Catholic church, perhaps the house ‘Moyses’ in Jodenbreestraat. There he had ‘ses kaerssen (…) doen opsteecken & den priester het Nieuwe Testament gegeven’, upon which Dimitri, ‘after everything had been interpreted to him, lied by hand and declared by oath to be true’.

On Saturday 25 November 1656, a few days after the first declaration, all of them, with the exception of Sulfalie, returned to notary Lock’s office. After Augustus de Miter had heard of the statement made earlier, he said in the presence of the witnesses that he was willing to reimburse all the expenses Elias had incurred if Huvedi Dimitri confirmed the whole story to a priest under oath. That was why he had dragged Dimitri to the church.
Apparently, Joan Elias was quite willing to let Huvedi Dimitri go, but wanted to be fully reimbursed for the expenses he had incurred, including the amount he had paid in Smirna to buy the boy.

Remarkably, this was the second time that month that Adriaan Lock’s notary office had a case about slavery. At the beginning of the month, Portuguese merchant Eliau Burgos explained that the enslaved Juliana he had brought from Brazil and now wanted to take to Barbados had run away from him. She too had heard from other Amsterdammers that she was free here: ‘others who made her wise that she was free & unrestrained to serve him (…)’. Juliana decide to leave and do what she had heard and had run off, never to return to Burgos (see Ons Amsterdam, July 2020).

Both deeds make it clear that it must have been fairly common knowledge in Amsterdam that slavery was not allowed in the city. Whether Nicolaes de Miter actually allowed Dimitri to travel back to Poland is not known, but another declaration, with another notary, has been found. In it, the same Joan Elias from Aleppo declares ’to set his slaeff again in freedom (…) relieving him of all servitude & slavery’. It looks like poor Dimitri obtained his freedom in Amsterdam after all.

Arabisch signature of Jan Elias, christian merchant of Aleppo.

How to cite: Mark Ponte, ‘Leave your master’, an Enslaved Polish man in Amsterdam (1656)’, voetnoot.org, 8 Februari 2023; Translation of: Mark Ponte, ‘Gaet van uw meester wech’, Ons Amsterdam, februari 2023.