About a decade ago I started researching Black Amsterdam in the 17th century. In the marriage registers I discovered a small but significant Black community.
Yesterday ’the Mirror Room’ of the Old Church was reopened after restauration. Until 27 October 1656 everyone – rich or poor – who wanted to marry in the city of Amsterdam had to pass the ‘roodeur’ to the Mirror room to register their intend with the ‘commissioners of marital affairs’. (From 28 October 1656 onwards the registers were kept at the new city hall at ‘de Dam’ – Damsquare)
The first African couple – not the first Africans – to register their marriage there, were Bastiaan (27) and Lijsbeth (28) from Angola in 1616. In the decades afterwards tens of Black couples registered there marriages in the city. They came from Angola, Brazil, Cabo Verde, Portugal, Congo and other places across the Atlantic.
The Amsterdam marriage banns – that have been used widely for population and migration research – prove the intimate ties between the various Black families in Amsterdam in the mid 17th century. The lines on the fifth image show how they were related, as witnesses at marriage and baptisms.
Literature:
Mark Ponte, ‘Black in Amsterdam around 1650‘ in: Kolfin and Runia ed., Black in Rembrandt’s Time (W Books/Museum Rembrandthuis 2020) 44-61.
Mark Ponte, ‘Al de swarten die hier ter stede comen’ Een Afro-Atlantische gemeenschap in zeventiende-eeuws Amsterdam’, TSEG/ Low Countries Journal of Social and Economic History, 15(4), pp.33–62. DOI: https://lnkd.in/eEvRw32X
In 1656, the city of Amsterdam is more powerful than ever. The Republic has convincingly defeated England in the First Anglo-Dutch War and in 1655 the gigantic new City Hall is inaugurated. Merchants from all over the world come to the city to trade at Hendrick de Keijser’s renowned stock exchange. Some bring enslaved servants, not only merchants and ship captains from Dutch ‘colonies’ in South America and Indonesia, but also from the Mediterranean. Like Joan Elias, from Aleppo.
Dam square, 1656, Johannes Lingelbach, on the right merchants from the Ottoman Empire (Amsterdam Museum)
On Wednesday 22 November 1656, eighteen-year-old Huvedi Dimitri appears before Amsterdam notary Adriaen Lock in Warmoesstraat. Dimitri is originally Polish, but he has been living in slavery in Turkey for eight years. He does not speak Dutch. So Jan Pietersz (who signs as ‘Joao Pedro’) and Jurgen Pauwels are called in. Pietersz and Pauwels speak both Turkish and Dutch and act as interpreters. Furthermore, Magerdiets Aseroen, Caplaen Keijserlie and Mirse Sulfalie, ‘all Armenian merchants’, are present at the notary’s office.
In the presence of all these witnesses, Dimitri recounted that he had been enslaved in the Ottoman Empire for about seven years bevore he was sold for 140 ‘pieces of eights’ (Spanish sillver dollars) to merchant Joan Elias of Aleppo some 15 months ago in Smirna (now Izmir). Smirna was an important multicultural port city in the Ottoman Empire, Aleppo one of the most important cities of the Levant in the same Empire. The Syrian merchant had then brought the Polish boy with him to Amsterdam ‘and taken with him (…) to serve him’.
Huvedi Dimitri explained all this at the request of Joan Elias, the merchant who had bought him as a slave. What was behind this? Huvedi’s explanation shows that he heard that there was no such thing as slavery in the city of Amsterdam. He had spoken to the Greek merchant Augustus de Miter, ‘de welcke hem (…) wijs gemaeckt & geseijt heeft dat hier een vrij lant was’ (‘who made him (…) aware and told him that it is a free country here’) , and that he was therefore not obliged to stay with Elias, serve him, and leave with him back to Smirna, where Elias would thus sell him again (‘for slaef soude vercoopen’).
Augustus the Miter actually insisted that Dimitri should walk away. Whenever Dimitri was in the street doing a job for Elias, the Greek would address him, saying words like ‘wel lijt thou hijer noch? Het gaet tegens de winter, gaet van uw meester wech’ (‘what lijt thou still here. It’s almost winter, go away from your master’). The Miter was even willing to give Dimitri 15 rijksdaalders to travel back to his family in Poland. But instead of running away, Dimitri had apparently told – or had to tell – Joan Elias everything.
Portrait of a man with a headscarf, according to D. Mandrella painted by Sweerts during his sojourn in Syria in 1662 (Rkd)
A day later, De Miter and Dimitri met in the street, De Miter dragging the enslaved Pole ‘with force’, Dimitri later states, to the Roman Catholic church, perhaps the house ‘Moyses’ in Jodenbreestraat. There he had ‘ses kaerssen (…) doen opsteecken & den priester het Nieuwe Testament gegeven’, upon which Dimitri, ‘after everything had been interpreted to him, lied by hand and declared by oath to be true’.
On Saturday 25 November 1656, a few days after the first declaration, all of them, with the exception of Sulfalie, returned to notary Lock’s office. After Augustus de Miter had heard of the statement made earlier, he said in the presence of the witnesses that he was willing to reimburse all the expenses Elias had incurred if Huvedi Dimitri confirmed the whole story to a priest under oath. That was why he had dragged Dimitri to the church. Apparently, Joan Elias was quite willing to let Huvedi Dimitri go, but wanted to be fully reimbursed for the expenses he had incurred, including the amount he had paid in Smirna to buy the boy.
Remarkably, this was the second time that month that Adriaan Lock’s notary office had a case about slavery. At the beginning of the month, Portuguese merchant Eliau Burgos explained that the enslaved Juliana he had brought from Brazil and now wanted to take to Barbados had run away from him. She too had heard from other Amsterdammers that she was free here: ‘others who made her wise that she was free & unrestrained to serve him (…)’. Juliana decide to leave and do what she had heard and had run off, never to return to Burgos (see Ons Amsterdam, July 2020).
Both deeds make it clear that it must have been fairly common knowledge in Amsterdam that slavery was not allowed in the city. Whether Nicolaes de Miter actually allowed Dimitri to travel back to Poland is not known, but another declaration, with another notary, has been found. In it, the same Joan Elias from Aleppo declares ’to set his slaeff again in freedom (…) relieving him of all servitude & slavery’. It looks like poor Dimitri obtained his freedom in Amsterdam after all.
Arabisch signature of Jan Elias, christian merchant of Aleppo.
How to cite: Mark Ponte, ‘Leave your master’, an Enslaved Polish man in Amsterdam (1656)’, voetnoot.org, 8 Februari 2023; Translation of: Mark Ponte, ‘Gaet van uw meester wech’, Ons Amsterdam, februari 2023.
Mijn eerst grote tentoonstelling Plantage Alkmaar. Alkmaar in Suriname 1745-heden is van 26 november 2022 t/m 19 maart 2023 te zien in Stedelijk Museum Alkmaar. Met aquarellen van Louise van Panhuys, foto en film door Dimitri Madimin, diorama’s van Gerrit Schouten, kaarten, archiefmateriaal, een tekening van Frans Post en meer.
In het @MuseumAlkmaar kunt u vanaf vandaag de tentoonstelling ‘Plantage Alkmaar’ over het Alkmaarse slavernijverleden bekijken. Met waterverftekeningen van Louise van Panhuys, dioramas van Gerrit Schouten, film en foto’s van Dimitri Madimin, werk van Frans Post & van Everdingen. pic.twitter.com/NGJFjacj7G
In 1783 Anthony, his wife Magdalena and their son Emanuel were taken from Curaçao to Amsterdam. There they ended up in a house on Nieuwe Herengracht, currently number 105. Anthony was the personal servant of the old merchant Isaac Pardo. Magdalena also worked as a servant. How old Emanuel was and whether he also had to work is not known.
Anthony and his family had lived in slavery on Curaçao, in Amsterdam their status was not so clear. Slavery was not officially permitted in that city. In the lawbooks of Amsterdam, a provision on slavery was included from 1644 onwards. This Amsterdam provision was a literal copy of an Antwerp one dating back to the 16th century. Under the heading ‘Of the state and condition of persons’, it was stipulated that: Within the city of Amstelredamme and its freedom, all people are free and there are no Slaves’. This seems to be a clear stipulation that every person in Amsterdam must be considered a free person. However, the second article states that it was up to those who were held in slavery ‘against their will’ to claim their freedom from the city council. In other words, there was no active investigation.
Nieuwe Herengracht Amsterdam, number 105 marked by arrow.
This legislation was also known to the enslaved people on Curaçao. Some gain their freedom by hiding aboard ships and trying to reach the Republic as stowaways. Mostly in vain. In the course of the eighteenth century, there were hundreds or even a few thousend of enslaved people from Surinam, Berbice and Curaçao, among others, who stayed in Amsterdam for a time but whose legal status remained virtually the same, after their return to the colony. That situation changed when, in 1771, two Surinamese women, after a stay in the Republic, once back in Paramaribo, successfully claimed their liberty. Because of the unrest that arose among the planters of Suriname, the States General decided to restrict freedom. No longer would a slave servant in the Republic be freed immediately, but only after a stay of six months – a period that could also be extended by another six months. If he or she still lived in the Republic after that, he or she became truly free.
How long Anthony, Magdalena and Emanuel served at the Nieuwe Herengracht is not (yet) known. For the time being, we only know this Afro-Curaçao family from one document: the testament of the Portuguese-Jewish merchant Isaac Pardo. This document was drawn up a few months after their arrival in Amsterdam. With three witnesses, civil-law notary Johannes van de Brink travelled from his office on the Rokin to the Nieuwe Herengracht on 8 December 1783. Three instead of the usual two, because ’the testator is blind’, the notary noted at the end of the deed.
Isaac, Anthony, Magdalena and Emanuel had not been in Amsterdam that long, in September 1783 Isaac Pardo paid finta (tax) for the first time. He was taxed in the highest category and was therefore a rich man. After a long career as a merchant in Curaçao, he had decided to settle in the Republic. Perhaps he did so because of the better medical facilities. Pardo was old and by now blind, and probably largely dependent on his servants.
In his will Pardo stipulated that after his death the servant Anthony would be free and discharged from all ‘slave services’. He also instructed his children ’to provide Anthony, together with his wife Magdalena and their son Emanuel, as long as the Antony lives, with board and drink, as well as clothing and lodging in their homes’. For this they had to serve the next of kin ‘as they are at present at the service of the testator [Pardo]’. If either party, including Anthony and his family, no longer appreciated this service, Pardo’s sons had to pay Anthony 400 guilders annually. This yearly payment was not transferable to Magdalena – in case Anthony would die before. However, Magdalena and Emanuel would be allowed to return to Curaçao at the Pardo’s expense, and – very importantly – be made free.
It could be that this was the legal confirmation of an earlier agreement between Anthony, Magdalena and Isaac Pardo. As was the case earlier with the Afro-Curaçaoan Juan Francisco Ado, who arrived in Amsterdam in 1731 with Anna Levina Leendertsz, wife of the former governor of Curaçao and former alderman of Amsterdam Jan Noach du Fay. Even before leaving Curaçao, they had agreed that if the ‘slave could properly serve and guard her […] during the journey’, Ado would be granted his freedom in the Republic.
Isaac Pardo died a year and a half after drawing up his will; on 21 June 1785. He was buried at the Portuguese-Jewish cemetery in Ouderkerk aan de Amstel. A year later his ‘magnifique and distinguished’ household effects were sold. How the lives of Anthony, Magdalena and Emanuel went on, we do not know yet. Did they return to Curaçao? Or did they build their own lives in Amsterdam? Perhaps documents about them will turn up in the future in the archives of the Amsterdam notaries.
Op 12 juli 1683 ging in de Stadsschouwburg van Amsterdam het toneelstuk ‘De Belachelijke Jonker’ van Pieter Bernagie (1656-1699) in première. Het stuk is een hit en werd in de decennia daarna tientallen keren opgevoerd. Eén van de hoofdpersonen is Joris, die na een carrière van ruim dertig jaar in Azië terugkeert in Amsterdam. In de op een na laatste scene blijkt dat de VOC-veteraan naast goederen en mooie Aziatische kleren, ook twee zwarte bedienden heeft meegebracht, niet voor zichzelf maar voor een belangrijk heer: ‘Wel broer neem jij twee zwarten meede?’ vraagt zijn zus Neeltje aan Joris, ‘Ja, ’t is om aan een magtig Heer Te geeven, zy verstaan ’t geweer , Zy konnen danssen.’ Hoewel het hier om fictie gaat, laat het zien dat de praktijk van het meenemen en weggeven van bedienden een normaal verschijnsel was in de toenmalige Republiek. Zo hebben diverse mensen van Afrikaanse herkomst aan het hof van de Oranjes in Den Haag gewerkt, van wie een aantal als kind ‘cadeau’ werd gedaan aan het Hof.
Ook in Amsterdam woonden zwarte kinderen in huishoudens. Zo werd op vrijdag 10 februari 1668 in de Oude Kerk Dominicus, “een swart out omtrent 10 a 12 jaar”, gedoopt die bij Claes Philipsoon op de Oude Waal woonde. En op 16 juni 1673 werd in de Nieuwezijds Kapel Otto gedoopt, ‘een moor’, vernoemd naar Graaf Otto van Limburg Stierum, die zelf getuige was bij die doop. In 1674 werd de 18-jarige Jan Pick van Angola vrijgemaakt door Alleta Hontum, weduwe van de in Brazilië geboren kapitein van het slavenschip De Prins Oranje te Paard, Laurens de Rasiére.
In de 18e eeuw bleef het meenemen van slaafgemaakte kinderen een veel voorkomend verschijnsel. Een voorbeeld is het Ghanese jongetje Presto, die later als Christiaan van de Vegt gedoopt zou worden. Hij kwam eerst aan het stadhouderlijk hof terecht en werkte later jarenlang bij burgemeester D’Arrest van Weesp in huis.
Collectie: Graphische Sammlung im Städelschen Kunstinstitut, Frankfurt am Main , inv./cat.nr 950
In deze tekening (1763) van een scene uit de Belachelijk Jonker door Jacob Buys uit de ‘Belachelijk Jonker’, zijn twee Zwarte jongens te zien. Waarschijnlijk dienden de bedienden aan het Haagse Hof Cupido en Sideron als model, twee slaafgemaakte kinderen ‘geschonken’ aan het hof.
Het is redelijk bekend dat Noord-Afrikaanse schepen Europese slaven hadden. Maar dat was andersom ook het geval. Vier van hen werden na hun ontsnapping gastvrij ontvangen in Amsterdam.
Amsterdam was in de zeventiende eeuw een stad met inwoners uit alle windstreken, maar dat een groepje van vier Turkse moslims op 23 december 1690 in het kantoor van notaris Dirk van der Groe verscheen was ook voor Amsterdamse begrippen bijzonder. Ibrahim, Alij, Saleh en Usein waren ex-slaven.
In het notariskantoor vlakbij de Beurs legden zij een verklaring af, bijgestaan door de Armeniër Pieter Avet en Manuel de Sirach, die zowel Turks als Nederlands konden spreken. De klerk noteerde: “Ibrahim, Soon van Useijn, geboortich van Constantinopolen, achttien Jaaren slaaf geweest op de Franse galleijen; Alij, soon van Hassan, geboortig van Sinep, seven Jaaren Slaaf geweest op de Franse galleijen; Saleh, soon van Osman geboortigh van Larissa, twaalf jaaren Slaaff geweest op de zelfde Franse galleijen; mitsgaders Usein, soon van Hallil Janitzer, van Buda van geboorte, alle vier geboren onderdanen van den grooten Heer ende Mahumetanen van religie.”
This short piece is part of the new multimediatour in the Mauritshuis Museum and online (English and Dutch).
The Amsterdam elite of the seventeenth century were keen to have their portraits painted by the great masters of the day. This young girl was painted in 1640 by Govert Flinck, Rembrandt’s best pupil. The toddler, who’s adorned with gold, stands next to her high chair. Lying on the tray is some white sugar, still a luxury item in the mid-seventeenth century.
Did the child’s parents want to show that they were so wealthy they could give their child sugar as a treat? Or does it have a deeper significance? Does it possibly symbolise that her parents were involved in the sugar trade, like many Dutch people who were directly and indirectly involved in the trade and production of sugar at that time?
I don’t know. What I do know is that hiding behind that white sugar on the tray is a history of slavery and exploitation. It was the cultivation of sugar that had drawn the Dutch to Brazil. Thanks to the capture of the rich Brazilian province of Pernambuco, the Amsterdam sugar industry flourished in 1640. Every year, dozens of ships left the Dutch Republic to collect sugar from there.
Some of these ships sailed to Brazil via the west coast of Africa, where people were traded. Men, women and children were placed in the hold and transported to Brazil. After the gruelling journey, they were set to work on the plantations and in the sugar mills.
In the meantime, dozens of refineries appeared in Amsterdam where the sugar cane sap was refined into fine, white sugar, for this little girl to enjoy as a sweet.
In het kader van de Maand van de Geschiedenis verschenen in: GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 7 OKTOBER 2020
Wanneer de eerste personen van Afrikaanse afkomst zich in Amsterdam
vestigden, is moeilijk vast te stellen. Wel bestaan er documenten die hun
aanwezigheid bewijzen vanaf de late zestiende eeuw: in januari 1593 trouwde in
de Oude Kerk Bastiaen Pietersz van ‘Maniconge in Afryken’ met de Amsterdamse weduwe
Trijn Pieters. In de bronnen wordt hij ook wel ‘moriaan’ genoemd. Bastiaan was
verversgezel en werkte dus in de lakenindustrie. In 1594 kreeg hij een dochter,
Madelen, die werd gedoopt in de Nieuwe Kerk op de Dam, misschien wel het eerste
in Amsterdam geboren Afro-Europese meisje. Bastiaen Pietersz was vrijwel zeker
een vrije zwarte man afkomstig uit het koninkrijk Congo. In 1602 woonde hij nog
altijd met zijn dochtertje in Amsterdam. In 1603 trouwde Abdon de Kuyper van het
Afrikaanse eiland Sao Tomé in Amsterdam en legde bovendien de poortereed af;
hij werd dus burger van de stad; dit is tot nu toe de enige poortereed van een
zwarte migrant die is teruggevonden in Amsterdam.
Begraafboeken van Beth Haim
Deze twee mannen waren vrij, maar begin 17de eeuw kwamen ook steeds vaker onvrije zwarte bedienden naar de stad, vooral met Sefardische families uit Spanje en Portugal die op de vlucht voor geloofsvervolging naar de Republiek trokken. In de Algarve en Lissabon leefden toen duizenden mensen van Afrikaanse afkomst, zowel in vrijheid als in slavernij. Op de in 1614 gestichte Joodse begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel werd zelfs een aparte plek aangewezen als begraafplaats voor escravos (slaven), criados (bedienden) en moças (dienstmeisjes) die wel Joods, maar etnisch niet Portugees waren.
Ca. 1530, een geketende Afrikaan aan het werk, ergens in Castilië (uit het Trachtenbuch van Christoph Weiditz, collectie Germanisches Nationalmuseum Neurenberg).
In de 17de-eeuwse begraafboeken van Beth Haim zijn verschillende mensen van Afrikaanse afkomst te vinden. De term ‘slaaf’ werd slechts enkele keren gebruikt: ‘Op 28 [september 1617] werd een slavin van Abraham Aboaf begraven, achter de slavin van David Netto’. Later spreekt men van ‘negros’ of ‘mulatos’. Andere Joden van kleur werden in een reguliere afdeling ter aarde besteld. In dezelfde periode namen soms scheepskapiteinszwarte bedienden mee en werden ook de eerste schilderijen met zwarte bedienden geschilderd in Amsterdam. Zo ‘schonk’ de latere admiraal Jan van Galen Maria zijn vrouw een ‘morin’ genaamd Maria. Jan Pick van Angola diende in het huis van scheepskapitein Laurens Rasieres. Hij werd na Rasieres overlijden vrijgemaakt door diens weduwe Alleta Houtums. Dit terwijl de regels in Amsterdam eigenlijk anders luidden: formeel was slavernij er niet toegestaan. De boeken met ‘Keuren en Costumen’ (regels en gebruiken) van Amsterdam bevatten tenminste vanaf de jaren 1640 een bepaling over dit onderwerp; waarschijnlijk was dit door een toename van het aantal zwarte bedienden in de stad actueel geworden. Het artikel ‘Van den Staet ende conditie van persoonen’ stelt duidelijk: ‘Binnen der Stadt van Amstelredamme ende hare vrijheydt, zijn alle menschen vrij, ende gene Slaven.’ Het tweede artikel bepaalt dat wie tegen ‘haeren danck’ in slavernij werd gehouden, zich tot het gerechtshof kon wenden om de vrijheid te verkrijgen. Dit vroeg echter wel wat: je moest op de hoogte zijn van de wetgeving maar ook de mogelijkheid hebben om het huis te verlaten en een proces te beginnen. En als het dan gelukt was moest je ook ergens terecht kunnen voor onderdak en werk.
De zwarte bediende van deze anonieme Amsterdamse familie is naar het leven geschilderd (ca.1631 door Willem Duyster, Rijksmuseum Amsterdam).
In de praktijk blijkt in de 17de eeuw wel degelijk een groeiend aantal onvrije zwarte mensen in de stad geleefd te hebben, maar ook waren sommigen goed op de hoogte van de Amsterdamse wetten. Zo greep Juliana, die in 1656 uit Brazilië was meegenomen door suikerhandelaar Eliau de Burgos, deze kans aan om haar vrijheid te verkrijgen. We weten dat omdat de ontstemde De Burgos een verklaring opstelde met het oogmerk haar terug te krijgen. Er staat in dat hij van plan was te vertrekken naar de plantagekolonie Barbados en Juliana als bediende wilde meenemen. Zij was echter door Amsterdammers op haar rechten gewezen en had besloten bij hem weg te gaan, zonder tussenkomst van de autoriteiten.
Dit is het enig bekende portret van een zwarte man in de vroege Europese schilderkunst (door Jan Jansz Mostaert ca. 1525 gemaakt in Brussel). Misschien betreft het Christophle le More, een zwarte boogschutter in dienst van Karel V. Het Maria-insigne op de muts herinnert aan een pelgrimstocht naar Halle (Brabant), een favoriet pelgrimsoord van het Brusselse hof (Rijksmuseum Amsterdam).
Kleine kamertjes en kelderwoningen
Het aantal vrije en onvrije zwarte mensen in Amsterdam nam na 1630 sterk toe, blijkt uit de doop- en huwelijksregisters. Na de verovering van het noordoosten van Brazilië kwamen steeds vaker vrije zwarte zeelui in dienst van de WIC in Amsterdam. Ook namen repatrianten tot slaafgemaakte bedienden mee. Zo was omstreeks 1650 een gemeenschap ontstaan van rond de honderd personen van kleur die met elkaar optrokken. Zeelieden uit Angola, Kaapverdië en Brazilië gingen relaties aan met zwarte bedienden in de stad – in theorie vrij, maar in werkelijkheid niet altijd. Tussen 1630 en 1665 werden tientallen huwelijken gesloten waarbij beide partners van Afrikaanse afkomst waren. Bij dopen, meestal in de katholieke schuilkerk het Huis Mozes aan de Jodenbreestraat, op de plek waar nu de Mozes en Aäronkerk staat, brachten zij meestal getuigen uit de eigen gemeenschap mee.
Serie portretten door Wenzel Hollar, 1645. Hollar werkte toen in Antwerpen, en was eerder ook actief in Amsterdam. (Rijksmuseum Amsterdam)
Sommige echtparen speelden hierin duidelijk een belangrijke
rol, zoals Pieter Claesz Bruijn van Brazilië en Lijsbeth Pieters van Angola. Na
hun huwelijk in 1649 traden ze regelmatig als getuige op bij dopen van
Afro-Nederlandse kinderen, onder wie Pieter, zoon van Alexander van Angola en
Lijsbeth Dames en Catharina, dochter van Louis en Esperanza Alphonse.
We weten dat individuele zwarte zeelui vaak hun intrek namen
bij dezelfde pensionhoudster of beddenverhuurster als hun witte collega’s. Een
van hen, Anthoine Zanderts uit Angola, trouwde met de Duitse Agnietje
Cornelisdr. die in de volkswijk de Jordaan bedden verhuurde in een zijsteegje
in de Anjelierstraat. De meeste vrije zwarte Amsterdammers leefden net als
zoveel andere arme migranten in de stad met meerdere gezinnen in kleine
kamertjes en kelderwoningen. Of ze ook met witte families samenwoonden is niet
bekend, wel dat er verschillende zwarte gezinnen woonden in de omgeving van
Vlooienburg (het huidige Waterlooplein) en de Jodenbreestraat.
Rembrandt
Hoe keken de witte buurtgenoten aan tegen deze zwarte mensen?
Zien we tekenen van discriminatie? Bronnenmateriaal hierover uit de 17de eeuw
bestaat haast niet. Enkele snippers hebben we kunnen vinden: in oktober 1654 werd
de Afro-Braziliaan Laurentius Lier opgepakt omdat hij op straat zijn degen had
getrokken en er mee had gegooid omdat ‘eenige jongens hem na liepen’. Het zou
heel goed kunnen dat Lier werd uitgescholden vanwege zijn huidskleur, maar helemaal
zeker is het niet.
In een serie notariële verklaringen uit 1632 over een
amokpartij waarbij zwarte mannen en vrouwen betrokken waren, wordt in uiterst
negatieve termen over hen gesproken. De Portugese koopman Manuel Francisco, die
boven hen woonde, stelde “dat hij de bovengemelde swarten ende swartinnen
seer wel kent, ende vastelijck weet dat het een wilt ende stout volck is, die
veel twist ende rumoer tegen ijedereen soecken”. Een andere Portugese koopman,
noemde hen een “boos ende goddeloos volck”, en ga zo maar door. Waren
dit individuele opvattingen over een bepaalde groep mensen, of resoneren hier
ook duidelijk meer algemeen levende vooroordelen? Dat is moeilijk te beoordelen.
Een interessant voorbeeld betreft de in Brazilië geboren draaideurcrimineel David de Solis. die blijkens notariële akten een Portugees-Joodse vader en Afro-Braziliaanse moeder had. Hij was na het verlies van Nederlands-Brazilië in 1654 als klein jongetje met zijn joodse familie naar Amsterdam gekomen, waar hij zich zou ontwikkelen tot een oplichter. Zo dobbelde hij onder meer met valse stenen. Vanaf de late jaren 1660 werd hij regelmatig opgepakt en vastgezet onder het Stadhuis op de Dam. Hij komt dan ook veelvuldig voor in de confessieboeken van de schout, maar in geen van de gevallen wordt melding gemaakt van zijn (deels) Afrikaanse afkomst. Wel wordt regelmatig zijn joodse afkomst benadrukt. Wellicht had de schout meer last van antisemitische opvattingen dan van antizwart racisme.
Gerrit Dou, circa 1635 (Hannover, Niedersächsisches Landesmuseum)
In de Republiek gedrukte beschrijvingen van zwarte mensen na ca. 1660 laten al duidelijk stereotypes zien; zwarte mensen worden afgeschilderd als onderdanig wezens zonder eigen karakter. Alsof het besef was verdwenen dat het hier mensen met elk hun unieke persoonlijkheid betrof. De steeds negatievere beeldvorming ging hand in hand met de toename van de slavenhandel en de vestiging van plantagekoloniën in het noordoosten van Zuid-Amerika, met Suriname als de belangrijkste. Vlak voordat dit gebeurde, zijn echter enkele prachtige portretten van zwarte Amsterdammers gemaakt waarop ze zichzelf zijn, geen stereotype. Met zijn leerlingen schilderde Rembrandt in zijn studio aan de Jodenbreestraat namelijk naar het leven: de modellen liepen er over straat en woonden om de hoek.
